Benedyktyni z Tyńca, wspólnota o wielowiekowej tradycji, odegrali fundamentalną rolę w kształtowaniu muzyki kościelnej na ziemiach polskich. Już w XI wieku, za sprawą opata Arona, który wprowadził zwyczaj śpiewania godzin kanonicznych w katedrze wawelskiej około 1046 roku, klasztor stał się ważnym ośrodkiem muzyki. Tynieckie opactwo, podobnie jak inne fundacje benedyktyńskie Kazimierza Odnowiciela i Bolesława II Śmiałego, stanowiło bazę dla działań ewangelizacyjnych, umożliwiając formowanie duchowieństwa i produkcję ksiąg liturgicznych. Świadectwem muzycznej aktywności tynieckich mnichów są zachowane manuskrypty, takie jak Sakramentarz tyniecki z XI wieku, zawierający cheironomiczne znaki muzyczne do śpiewów Exultetu oraz Flectamus genua i Levate.
Te późniejsze glosy z XII wieku w Sakramentarzu potwierdzają istnienie aktywnego skryptorium w Tyńcu. Tynieckie skryptorium wyróżniało się aktywnością, czego dowodem są późniejsze rękopisy, w tym antyfonarz i graduały zamówione przez opata Mścisława (1386–1410) oraz graduał powstały za kadencji opata Macieja ze Skawiny (1452–1477). Notacja muzyczna w tych księgach, w tym „notacja tyniecka”, świadczy o wysokim poziomie umiejętności skrybów. Oryginalne tynieckie autorstwo melodii i tekstów sugerują dwa wersety alleluja i cztery sekwencje z tynieckich graduałów, niespotykane w innych źródłach europejskich. Analiza rzadkich znaków cheironomicznych w Sakramentarzu tynieckim świadczy o subtelności muzycznej i wysokim poziomie wykonawstwa śpiewu gregoriańskiego w opactwie.
Wspólnota Benedyktynów w Tyńcu przez wieki skupiała mnichów o różnorodnych zaangażowaniach muzycznych, od skryptorów i kantorów po nauczycieli śpiewu. Opactwo tynieckie wspierało również rozwój muzyczny poprzez studia artes liberales na Uniwersytecie Jagiellońskim, które obejmowały muzykę. Wszystkie te aspekty świadczą o bogatym i żywym życiu muzycznym w średniowiecznym Tyńcu, co jest kontynuowane również dzisiaj. Nowicjusze w Tyńcu przechodzą formację muzyczną pod okiem magistra chóru, ucząc się również prawidłowej emisji głosu.
Tradycje muzyczne w Tyńcu są kontynuowane do dziś. Od czasu refundacji opactwa w 1939 roku, Benedyktyni w Tyńcu nieustannie dbają o wysoki poziom wokalnej muzyki liturgicznej. Podejmowane są różnorodne prace edytorskie nad śpiewem gregoriańskim, który jest stale wykonywany w liturgii klasztornej, będąc wyrazem głębokiej kontemplacji i modlitwy. Opactwo wydaje płyty (Gaemma caelestis, Barwy Chorału), które dokumentują i popularyzują bogactwo tynieckiej tradycji muzycznej. Mnisi aktywnie angażują się w adaptację i opracowywanie melodii śpiewu gregoriańskiego do współczesnych potrzeb liturgicznych. Przykładem jest polski antyfonarz monastyczny wydany w 1988 roku, który zawiera melodie opracowane przez wybitnych kompozytorów i muzykologów, takich jak prof. Marian Machura i o. Leon Knabit (którzy wspólnie dostosowali melodię Exultetu do tekstu polskiego), prof. Stefan Stuligrosz, o. Karol Meissner i o. Tomasz Dąbek. Kontynuując to dziedzictwo, mnisi tynieccy starają się być świadectwem tego, że śpiew gregoriański jest nie tylko cennym zabytkiem muzyki europejskiej, ale przede wszystkim żywym świadectwem wiary, które może czerpać także z bogatego skarbca tekstów biblijnych interpretowanych w śpiewie gregoriańskim.
o. Karol Cetwiński OSB
Opis Nieszporów
Pragniemy przybliżyć Państwu głębokie korzenie i znaczenie nieszporów – liturgicznej modlitwy Kościoła. Nieszpory, jedna z godzin kanonicznych, wywodzą się ze starożytności chrześcijańskiej, o czym świadczy wielu wczesnych autorów, którzy w swoich dziełach opisywali poszczególne godziny kanoniczne, poświadczając także znaczenie Nieszporów. Klemens Rzymski, Tertulian, Cyprian, Euzebiusz z Cezarei, Hilary z Poitiers i Augustyn to tylko niektórzy z nich. Podobnie jak Jutrznia celebruje Chrystusa zmartwychwstałego, tak Nieszpory stanowią wspomnienie Jego ofiary na krzyżu. Jak mówi Kasjan, interpretując Psalm 140, werset 2 („Niech modlitwa moja będzie przed Tobą jak kadzidło, podniesienie rąk moich jak ofiara wieczorna”), chrześcijanie, modląc się wieczorem, celebrują pamiątkę Paschy Chrystusa – tej, którą Jezus antycypował podczas Ostatniej Wieczerzy i którą dopełnił na krzyżu. W ten sposób modlitwa Nieszporów staje się również wspomnieniem Eucharystii, ukazując głęboki związek liturgii godzin z Sakramentem Ołtarza.
Nieszpory, w których uczestniczymy, śpiewamy w uroczystość św. Benedykta, przypadającą 11 lipca. Choć wspomnienie jego śmierci obchodzimy 21 marca, to właśnie 11 lipca celebrujemy św. Benedykta jako Patrona Europy, które to zostało ustanowione przez papieża Pawła VI. Warto zauważyć, że większość tekstów śpiewanych podczas Nieszporów tego dnia pochodzi ze święta obchodzonego 21 marca. Antyfony w dużej mierze zaczerpnięte są z „Dialogów” św. Grzegorza Wielkiego, który opisuje liczne cuda dokonane przez św. Benedykta za jego życia. Grzegorz Wielki zestawia Benedykta z prorokami Starego Testamentu, takimi jak Eliasz i Elizeusz, ukazując go jako męża pełnego mocy Bożej i potwierdzając jego świętość przez nadprzyrodzone znaki. Natomiast autorem pięknego hymnu „Kosztowna perło Niebieskiego Króla” jest św. Piotr Damiani, który wysławia Benedykta, ukazując głębię jego powołania i świętość życia, stawiając go za aktualny przykład dla kolejnych pokoleń mnichów.
Święty Benedykt, ojciec monastycyzmu zachodniego, swoim życiem i Regułą wywarł fundamentalny wpływ na rozwój cywilizacji i kultury europejskiej. Jak podkreśla papież Benedykt XVI, Reguła Benedykta, opisana jako „maleńka, pisanym dla początkujących”, w rzeczywistości dostarcza wskazówek przydatnych nie tylko mnichom, ale wszystkim, którzy poszukują przewodnika w drodze do Boga. Jej umiar, człowieczeństwo i trzeźwe rozróżnienie między tym, co istotne, a tym, co drugorzędne, zachowały swoją oświecającą moc do dziś. Centralne dla benedyktyńskiej duchowości jest połączenie modlitwy i pracy – „ora et labora” – co, jak wskazywał Jan Paweł II, stało się podstawą chrystianizacji nowych ludów Europy i przyczyniło się do powstania „nowej Europy”. Święty Benedykt, jako „Wysłannik pokoju, sprawca jedności, mistrz cywilizacji i, przede wszystkim, herold religii Chrystusowej”, pozostaje niezmiennie aktualnym przewodnikiem, pomagającym odnaleźć głębszy sens życia w perspektywie wieczności.
o. Karol Cetwiński OSB